Sợ con không đủ chất dinh dưỡng, bị còi cọc so với bạn bè, nhiều phụ huynh xay nhuyễn thức ăn rồi ép con ăn năm này qua tháng nọ. Điều này là không nên.

Thức ăn tạm nôm na có thể hiểu là chất cung cấp “xăng dầu”  để giúp cho bộ máy cơ thể “chạy” được trơn tru mà không bị “nằm đường”. Nhưng không phải cứ nuốt vào miệng thì thức ăn lập tức giúp “máy móc” trong cơ thể chúng ta vận hành trơn tru mà cần phải có một quá trình xử lý phức tạp. Quá trình này biến thức ăn từ những món ăn thông thường gồm nhiều chất phức hợp trở thành những phần tử chất đơn giản mà cơ thể có thể sử dụng được để tạo ra năng lượng thực sự.

Hiểu đúng về quá trình xử lý thức ăn trong cơ thể

Nếu hình dung hệ tiêu hóa của chúng ta là một cái ống rỗng ruột gồm có 2 đầu, đầu trên là miệng, đầu dưới là hậu môn thì quá trình xử lý thức ăn bắt đầu ngay khi chúng còn chưa chạm vào miệng. Đây là một phản xạ thần kinh được hình thành trong quá trình tập ăn. Chúng ta được ngậm, nếm, ngửi, nhai một loại thức ăn mà theo chúng ta là rất ngon lành, khó quên với màu sắc đẹp mắt, hương vị lạ lẫm, mùi vị thơm ngon. Vì thế về sau, chỉ cần lại được nhìn thấy, ngửi thấy mùi thức ăn, thậm chí chỉ cần nghe nhắc đến tên gọi hay nghĩ đến món ăn ấy thì nước bọt ở đầu trên của ống đã bắt đầu tiết ra (thèm chảy nước miếng là vì vậy) và quá trình tiêu hóa đã bắt đầu khởi động nhằm mục đích chuẩn bị cho quá trình xử lý miếng thức ăn đầu tiên được đưa vào miệng.

Khi chúng ta cắn/xé thức ăn thành miếng nhỏ và nghiền nát chúng bằng động tác nhai, men tiêu hóa tinh bột là amylase đã nằm sẵn trong nước bọt bắt đầu giúp tiêu hóa một phần chất tinh bột và nước bọt sẽ giúp làm nhão thức ăn để chúng ta có thể nuốt một cách dễ dàng.

Thức ăn được đẩy dọc theo ống tiêu hóa cứ thế trải qua một quá trình nhào trộn – cắt nhỏ - phân hủy dưới tác dụng cơ học -  acid dịch vị - men tụy – mật để cuối cùng biến thành những chất đơn (đường đơn, acid béo, acid amin, vitamine) được hấp thu tại đoạn giữa ống tiêu hóa vào máu. Đây mới là “xăng dầu” thực sự mà “bộ máy cơ thể” có thể sử dụng giúp cơ thể chúng ta phát triển.

Một phần thức ăn không được cắt nhỏ - phân hủy – hấp thu hết vì một lý do nào đó sẽ được đẩy xuống đầu dưới của ống, thành chất thải và tống ra ngoài.

Trẻ còi cọc, kém hấp thu do bị “lừa ăn”

Khi chúng ta xay thức ăn cho trẻ mới tập ăn, vì thức ăn xay vẫn là một món mới, có vị lạ, thô hơn sữa nên trong những lần ăn đầu tiên, trẻ vẫn có động tác giữ thức ăn lại tại miệng, nhai rồi mới nuốt. Nếu chúng ta nắm bắt được kịp thời những biểu hiện thích thú trong ăn uống của trẻ (nhai nhóp nhép , chép miệng…) để thay đổi ngay cách chế biến như tán thức ăn từ mịn đến thô, băm nhỏ, cắt nhỏ, để nguyên miếng…  thì quá trình tiêu hóa thức ăn và thói quen ăn uống của trẻ sẽ diễn tiến theo chiều hướng rất thuận lợi. Nếu chúng ta kéo dài thời gian cho trẻ thức ăn xay, dần dần theo thời gian, hệ thần kinh trẻ bắt đầu nhận ra loại thức ăn xay này quá mịn  để  “phải nhai”, từ đó bắt đầu hình thành phản xạ nuốt trọng thức ăn. Trẻ trở nên làm biếng nhai, hay nhợn ói do xuất hiện phản xạ co thắt vùng hầu họng (vì đã có lần nuốt trọng thức ăn còn to do chưa xay kỹ). Lúc này quá trình tiêu hóa tại miệng đã không diễn ra, trẻ không tận hưởng được mùi vị thức ăn ngon dở ra sao do thức ăn không còn được thưởng thức tại miệng mà bị nuốt chửng, không được kích thích thị giác khi ăn vì màu sắc chén thức ăn xay nào cũng giống nhau. Quá trình tiêu hóa sẽ ngày càng tệ, khẩu vị ngày càng giảm, trẻ ngày càng biếng ăn, còi cọc.

Tình hình sẽ càng tồi tệ hơn khi chúng ta, do không còn biết cách nào để cho trẻ ăn, bắt đầu cho trẻ xem tivi, điện thoại trong giờ ăn  vì “không xem thì nó không ăn”. Lúc này bé rơi vào tình trạng “bị lừa ăn” chứ không còn biết mình đang được ăn nữa, phản xạ nhai sẽ mất hoàn toàn. Trẻ nuốt tất cả mọi thức ăn vừa được cha mẹ đút vào mà không cần biết nó hay mịn và hậu quả tất yếu là nhợn ói kéo dài, tiêu hóa kém, táo bón, kém thô hấp thu…

Khi trẻ bước vào lứa tuổi đến trường trẻ sẽ gặp muôn vàn khó khăn từ tâm lý (bị cô mắng, ép ăn) đến thể chất (rối loạn tiêu hóa, chậm phát triển…).

Nên giúp trẻ biết đói và tự giác trong ăn uống

Phụ huynh cần lưu ý một điều, để trẻ tự giác trong ăn uống và cho trẻ biết đói là rất cần thiết nhằm giúp trẻ ăn tốt. Kiên nhẫn cho trẻ tập nhai từ những ngày đầu tiên tập ăn dặm, tạo hứng thú và phản xạ thần kinh tốt cho bé (chế biến bữa ăn nhiều màu sắc , ăn dặm chỉ huy…). Để bé ăn chung với đông người để chúng có thể bắt chước và thích không khí ăn uống. Không làm trẻ xao lãng trong bữa ăn (xem tivi, điện thoại, chơi trò chơi…), chế biến thức ăn phù hợp lứa tuổi, đủ chất, không sử dụng những nguyên liệu có mùi vị quá khó ăn và đặc biệt không dùng sữa thay thế cho bữa ăn. Hạn chế ăn vặt trước bữa ăn chính. Nếu trẻ không thích món ăn này, bố mẹ có thể thay thế bằng một món ăn khác có thành phần tương tự.

Hãy để cho trẻ cảm thấy ăn uống là niềm vui chứ không phải là nhiệm vụ. 

Tác giả: ThS.BS. Mai Quang Huỳnh Mai - Phó khoa Dinh dưỡng, BV.NĐ2